Dziennik podróży do Tatrów jest jednym z pierwszych utworów poświęconych tym górom i ich okolicy w polskiej literaturze — jego autor, Seweryn Goszczyński, zapoczątkował modę na „góralszczyznę” oraz Tatry na prawie sto lat przed Tetmajerem, Kasprowiczem i Witkacym. Od dziś książka dostępna jest w kolekcji „Podróż do rzeczywistości”.

W kolekcji „Podróż do rzeczywistości”, którą tworzymy już od 3 lata, udostępniliśmy dzisiaj trzy pamiętniki zgłoszone do konkursów organizowanych przez Instytut Gospodarstwa Społecznego w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Pomysłodawcą najważniejszych z nich był prekursor i jeden z twórców polskiej socjologii, Ludwik Krzywicki, kierownik Instytutu. Idea konkursów na pamiętniki zrodziła się z dążenia do uzyskania opisu warunków życia warstw najuboższych, szczególnie podczas wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30., opisu pochodzącego bezpośrednio od osób najbardziej dotkniętych przez załamanie ekonomiczne. Dziś prezentujemy Wam pamiętniki trzech kobiet pierwotnie opublikowane w tomach Pamiętniki chłopów oraz Pamiętniki bezrobotnych.

Wspomnienia młodej robotnicy to kluczowe dzieło socjaldemokratycznego ruchu kobiet. Wspomnienia żyjącej na przełomie XIX i XX wieku młodej robotnicy wiedeńskiej, zmuszonej od 10 roku życia do podjęcia pracy zarobkowej, by pomóc matce w utrzymaniu wielodzietnej rodziny. Książka stanowi również historię dojrzewania politycznego nastolatki i jej zaangażowania w ruch socjaldemokratyczny, przede wszystkim w działalność na rzecz skrócenia 12-godzinnego dnia pracy w fabrykach.

Dziennik z oblężenia Paryża pióra Antoniego Oleszczyńskiego to kilkunastostronicowy opis przeżyć autora, który przebywał w stolicy Francji w czasie jej czteromiesięcznej blokady w trakcie wojny francusko-pruskiej, a także później — po wybuchu Komuny Paryskiej. W tamtym okresie w mieście przebywało również wielu innych polskich emigrantów, którzy opuścili nasz kraj, uciekając przed zaborcami. Tekst znajdziecie do dziś w kolekcji „Podróż do rzeczywistości”.

Sprawa szefa sztabu Redla. Z tajników szpiegostwa to książka autorstwa jednego z najwybitniejszych reporterów w historii, Egona Erwina Kischa, czeskiego i niemieckiego pisarza oraz dziennikarza. Tekst opublikowany został w 1924 roku i opowiada autentyczną historię zdrady na najwyższych szczeblach austro-węgierskiego wywiadu tuż przed rozpoczęciem I wojny światowej. Książka od dziś dostępna jest na Wolnych Lekturach w kolekcji Podróż do rzeczywistości.

Autor w Sprawie szefa sztabu Redla. Z tajników szpiegostwa ujawnia aferę szpiegowską, związaną z wymuszonym przez dowództwo cesarsko-królewskiej armii w 1913 r. w Wiedniu samobójstwem pułkownika Alfreda Redla, szefa sztabu generalnego 8. korpusu armii austro-węgierskiej w Pradze, pracującego na na rzecz carskiej Rosji. Sztab generalny próbował utrzymać tę kompromitującą monarchię austro-węgierską sprawę w tajemnicy, jednak nie pozwolił na to Egon Kisch, publikując w praskiej gazecie notatkę o samobójstwie Redla, czym zwrócił uwagę opinii publicznej na całą sprawę.

Kronikę polską Anonima zwanego Gallem uważa się za pierwsze dzieło piśmiennictwa polskiego, choć spisana była po łacinie (jak zazwyczaj początki literatur narodowych europejskich) i przez cudzoziemca. Pisał on jednak w Polsce, zachęcony do podjęcia dzieła przez Polaków (przede wszystkim kanclerza księcia Bolesława Krzywoustego) i opierając się na informacjach zebranych na miejscu, a treść utworu opiewa dzieje królów i książąt polskich, oddając stan wiedzy i światopogląd ówczesnej wykształconej elity skupionej wokół dworu władcy. Tekst w tłumaczeniu Zygmunta Komarnickiego od dzisiaj dostępny jest na Wolnych Lekturach w kolekcji Podróż do rzeczywistości.

Dzieło stanowi ważne źródło pisane polskich legend: o Popielu i o Piaście; zawiera także szczegóły funkcjonujące zapewne w tradycji ustnej, np. opowieść o ślepocie, na którą cierpiał w dziecięctwie Mieszko I. Podaje też opis panowania Bolesława Chrobrego, zjazdu gnieźnieńskiego w 1000 roku i wyprawy kijowskiej. Wśród fragmentów, do których najczęściej się odwoływano, należy również obrona Głogowa. Tekst stanowił źródło dla późniejszych kronik Mistrza Wincentego Kadłubka i Jana Długosza i jest wykorzystywany w edukacji z zakresu historii oraz języka polskiego w szkołach.

Zapisana w początkach XII w. Kronika Anonima zwanego Gallem to artystycznie przemyślany utwór narracyjny. Zwraca uwagę regularność budowy poszczególnych ksiąg oraz kompozycja dzieła, które jako całość poświęcone jest przedstawieniu dziejów Bolesława Krzywoustego, a historia jego przodków — dynastii Piastów — stanowi obszerny wstęp do właściwego tematu. Dlatego właśnie Księga pierwsza rozpoczyna się od wiersza o cudownych okolicznościach narodzin bohatera kroniki (ofiarowanie świętemu Idziemu) i ten sam motyw, zapisany prozą, zamyka tę księgę. Księga wtóra przedstawia młode lata Krzywoustego do czasu, gdy został niepodzielnym władcą państwa po wygnaniu starszego brata Zbigniewa. Księga trzecia obejmuje lata 1109–1113 i opowiada o najważniejszych wypadkach w żywocie Bolesława, a mianowicie o zwycięskim odparciu najazdu niemieckiego (obrona Głogowa), o jego zaczepnych walkach na terenie Czech i bitwie pod Trutiną (1110) oraz o definitywnym wydarciu Pomorzanom Nakła, co zostało przedstawione jako triumfalne ukoronowanie wieloletnich wojen granicznych na północy państwa i uzyskanie wolnego dostępu państwa polskiego do morza.

Tekst opracowały Paulina Choromańska, Aleksandra Kopeć-Gryz, Aleksandra Sekuła.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. 

Partner projektu

„Jest to znaną od dawna prawdą, że tylko narody mierne i bez rzeczywistego znaczenia w świecie nie mają nieprzyjaciół” — takimi słowami rozpoczyna się Ogólna charakterystyka powstania w 1863 r. autorstwa Agatona Gillera.

Wybuch powstania styczniowego w nocy z 22 na 23 stycznia 1863 roku to największy polski zryw o charakterze narodowowyzwoleńczym. Giller w swym opracowaniu przedstawia syntetyczną analizę przyczynowo-skutkową podjętej przez Polaków próby wyswobodzenia się spod jarzma Rosji. Utwór został napisany z perspektywy czynnego uczestnika, a nie tylko biernego obserwatora. Wydano go w 1888 roku we Lwowie, w dwudziestą piątą rocznicę tytułowego wydarzenia, już po śmierci autora. Tekst od dziś dostępny jest w kolekcji „Podróż do rzeczywistości”.

Tajemnica Marii Rogêt to drugie — po Zabójstwie przy rue Morgue — z opowiadań Edgara Allana Poego, w których anonimowy narrator przedstawia najbardziej spektakularne analizy spraw kryminalnych przeprowadzone przez swojego przyjaciela C. Auguste’a Dupina. Od dziś jest ono dostępne do słuchania. Czyta Jan Staszczyk.

Przeminęło z ogniem Noemi Szac-Wajnkranc to pamiętnik z czasów Zagłady, głęboko przejmujący dokument, w którym poprzez jednostkowe losy, opisywane z bliska przez autorkę, ukazuje się szeroka perspektywa społeczno-obyczajowa oraz faktograficzna okresu II wojny światowej na terenie okupowanej Polski. Od dziś książka dostępna jest w kolekcji „Podróż do rzeczywistości”.

Raj amerykański (oryg. Paradies Amerika) — reportaż z kilkumiesięcznej podróży Egona Kischa do Stanów Zjednoczonych na przełomie 1928 i 1929 roku — ukazuje mroczne oblicze Ameryki, odarte z blichtru reklamy, blasku hollywoodzkich gwiazd i mitu kariery „od pucybuta do milionera”. Po stu niemal latach od ukazania się wydaje się niezwykle aktualnym, zawierającym głęboką prawdę tekstem. Reportaż zamieściliśmy w kolekcji „Podróż do rzeczywistości”.