W ostatni weekend przedstawialiśmy projekt Wolne Podręczniki na zjeździe Stowarzyszenia Nauczycieli Matematyki w Kielcach. W piątek 1 lutego podczas wykładu opowiedziliśmy o Wolnych Podręcznikach i ruchu Otwartych Materiałów Edukacyjnych. Pokazaliśmy też film „Czy wiesz, że…” bijący obecnie rekordy popularności na Youtube. W niedzielę 3 lutego od rana rozstawiliśmy stolik informacyjny z ulotkami o podręczniku do matematyki, które rozdawaliśmy chętnym. Po południu zaś odbyliśmy dwie tury warsztatów dla nowych autorów, których pojawiało się – i mamy nadzieję że z nami zostanie – bardzo wielu.

22 stycznia na całym świecie ogłoszono oficjalnie tekst Deklaracji Kapsztadzkiej. W Polsce jej fragmenty opublikowała Gazeta Wyborcza, informacje zamieściła prasa nauczycielska, a poparcie dla jej ideałów ogłosił szereg instytucji i osób publicznych.

Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji jest częścią dynamicznego ruchu. Jego celem jest uczynienie materiałów edukacyjnych dostępnymi dla każdego, niezależnie od dochodów czy miejsca urodzenia. Deklaracja zachęca nauczycieli i studentów z całego świata do dzielenia się, remiksowania, tłumaczenia i wolnego wykorzystywania materiałów edukacyjnych przez internet – aby uczynić edukację bardziej
dostępną, efektywną i elastyczną.

– Dzięki otwartej edukacji każda osoba na Ziemi może mieć dostęp i jednocześnie wzbogacać gigantyczne zasoby wiedzy – powiedział Jimmy Wales, założyciel Wikipedii oraz Wikii i jeden z autorów Deklaracji. – Każdy z nas może innych czegoś nauczyć, każdy z nas może się nauczyć czegoś nowego.

Zdaniem autorów Deklaracji nauczyciele, studenci i społeczeństwo odniosą ogromne korzyści, jeśli wydawcy i rządy państw uczynią materiały edukacyjne finansowane ze źródeł publicznych wolno dostępnymi w internecie. To da uczniom nielimitowany dostęp do wysokiej jakości, ciągle ulepszanych pomocy naukowych.

Otwarta edukacja łączy nauczanie, uczenie się i opartą na współpracy kulturę internetu. Oznacza tworzenie i dzielenie się się materiałami wykorzystywanymi w klasach szkolnych, ale też zwraca uwagę na nowe podejście do procesu nauczania, w którym ludzie uczą się wspólnie tworząc i kształtując wiedzę. Już teraz w internecie dostępnych jest ponad 100 tysięcy różnych otwartych materiałów edukacyjnych.

Deklaracja powstała jako rezultat spotkania trzydziestu liderów otwartej edukacji w Kapsztadzie, Południowa Afryka, zorganizowanym w zeszłym roku przez Open Society Instutute i Shuttleworth Foundation. Uczestnicy zdefiniowali kluczowe strategie dla rozwoju otwartej edukacji. Zachęcają
też innych do dołączenia, i podpisania Deklaracji.

– Otwieranie edukacji nie oznacza tylko czynienia edukacji bardziej dostępną. Chodzi także o oparcie edukacji o współpracę między ludźmi, elastyczność i treści ważne w miejscowym kontekście – powidział Mark Shuttleworth, pierwszy kosmonauta z Afryki i twórca Ubuntu Linux (nagranie jego wystąpienia) – Linux był sukcesem, bo dawał możliwość adaptacji do potrzeb. Ten sam rodzaj sukcesu jest możliwy dla
otwartej edukacji.

W Polsce deklarację poparli m. in.: Marek Borowski (poseł, SDPL), Kinga Dunin, Izabela Filipiak, Bronisław Geremek (poseł PE), Lidia Geringer de Oedenberg (poseł PE), Maria Janion, Igor Janke (Rzeczpospolita), Grażyna Staniszewska (poseł PE), Sergiusz Kowalski, Witold Kranas (OEIiZK), Danuta Kuroń (Uniwersytet Ludowy w Teremiskach), Liga Kobiet Polskich, Jarosław Lipszyc (wolnepodreczniki.pl), Danuta Majewska (wgimnazjum.pl), Magda Mosiewicz (Zieloni 2004), Marek Niezgódka (ICM Uniwersytet Warszawski), Jan Andrzej Nikisch (Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych), Sławomir Sierakowski (Krytyka Polityczna), Stowarzyszenie Homo Faber, Kazimiera Szczuka, Alek Tarkowski (Creative Commons Polska), Krzysztof Tyszkiewicz (poseł, PO).

Wolne Podręczniki wzięły aktywny udział w kształtowaniu i promocji Deklaracji.

Uroczyste świętowanie przejścia utworów Leśmiana do domeny publicznej w Bibliotece Narodowej udało się wyśmienicie. Strzelały korki szampana, jedliśmy pączki i ciastka (dziękujemy firmie Blikle!), były przemowy i uroczyste zdejmowanie kłódek z książek.

Dyrektor BN Tomasz Makowski w bardzo ciekawym wystąpieniu (pełna relacja PAP w serwisie Instytutu Książki) zwrócił uwagę na pilną potrzebę zmian w prawie umożliwiających udostępnianie w sieci książek niewznawianych (a tylko nieco ponad 10% książek doczekuje się wznowień, reszta z różnych powodów musi poprzestać na swoich pierwszych wydaniach) i zapowiedział, że nad konkretnymi propozycjami pracuje powołany przez Ministerstwo Kultury zespół ds. digitalizacji. Dyrektor BN wezwał też do udostępniania praw przez ich posiadaczy: Apelujemy do autorów, aby godzili się na udostępnianie [utworów] w internecie w trosce o dobro własne, czyli o rozbudzenie chęci czytania i korzystania z tego, co oni tworzą.

W uroczystościach wzięła udział dyrektor Departamentu Dziedzictwa Narodowego MKiDN Joanna Cicha, która opowiadała o planach Ministerstwa dotyczących rozwoju bibliotek cyfrowych, oraz Krzysztof Król ze wspierającej rozwój Wolnych Lektur firmy Prokom Software. Podczas panelu pani Joanna Potęga z CBN Polona omówiła rolę domeny publicznej w działaniach bibliotekarzy, a Claudia Snochowska-Gonzalez na przykładzie utworów Bolesława Leśmiana przedstawiła funkcjonalności Wolnych Lektur.

Dużo pisały i mówiły o sprawie media. Bibliotekarze cyfrowi uważają, że obowiązujące prawo autorskie jest restrykcyjne. – To czarna dziura XX wieku – mówili podczas wczorajszej uroczystości. – Hamulec edukacji i kreatywności – napisała Gazeta Wyborcza.

Chociaż zaledwie kilka dni temu podczas Święta Radości Wolnych Lektur celebrowaliśmy uwolnienie Leśmiana, artyści i użytkownicy internetu wyzwolili go już dawno temu. „Come out from the forest, a purblind fallish twight” – tak na jednym z portali przetłumaczono na angielski pierwsze wersy poematu „Wyszło z boru ślepawe, zjesieniałe zmrocze”. Przekładów poety jest tam znacznie więcej – od „Dusiołka”, który raz nazywany jest „The Worror”, innym razem zaś „Jim Cubus”, po „W malinowym chruśniaku” tłumaczonym jako „Raspis Sticket”. Zapewne zarówno ci samozwańczy tłumacze, jak i inni artyści nie zdawali sobie sprawy, iż nie płacąc za prawa autorskie do wykorzystania tekstów Leśmiana, jeszcze 31 grudnia mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności prawnej – napisała Dominika Węcławek, dziennikarka Życia Warszawy w dużym tekście poświęconym Leśmianowi.

Relacje puściły na swojej antenie radiostacje TOK.FM, Biska i Trójka. Interesujące relacje tekstowe znalazły się na stronie BN, blogu WarX-a, w serwisie Rynek Książki i setkach innych serwisów internetowych. Natomiast Gil Gilling zamieścił u siebie cały fotoreportaż.

Czy biblioteki internetowe mogą publikować, co chcą? Czy obowiązuje je prawo autorskie? Jak najbardziej. Udostępnianie książek w wersji cyfrowej traktowane jest jak normalna publikacja. Nie można tekstów publicznie prezentować, zanim nie skończy się okres ochrony prawem autorskim. W związku z tym wiele znanych dzieł wybitnych autorów ciągle w sieci nie istnieje. Bo czas ochrony został ustalony na 70 lat od śmierci autora. […] Sprawa udostępniania dzieł tych autorów nie dotyczy tylko i wyłącznie bibliotek internetowych – bo teraz każdy może legalnie wykorzystywać utwory autorów zmarłych przed rokiem 1937 – pisze Jarosław Lipszyc w Dzienniku, który objął patronat nad biblioteką Wolne Lektury. Co z tego wynika?

Ciekawej odpowiedzi udziela Życie Warszawy: Czy wygaśnięcie praw autorskich do dzieł Bolesława Leśmiana wywoła falę wydawnictw wykorzystujących jego twórczość? Wiele na to wskazuje. […] Do księgarń trafił niedawno komiks Aleksandra Spanowicza – „Buty” – oparty na legendzie o Janie Tajemniku. Już niebawem, za sprawą grupy Żywiołak, cała Polska będzie mogła usłyszeć, jak brzmi muzyczna interpretacja m.in. wiersza „Świdryga i Midryga” w konwencji biometalowej. Przykłady można mnożyć, bo wygasające po 70 latach prawa autorskie do utworów tego autora fascynuje kolejnych twórców.

Ostatnie zdanie chyba zostało „przeredagowane”, ale wnioski są ciekawe: uwolnienie praw autorskich skutkuje natychmiastowym wzrostem zainteresowania twórczością i jej wszechstronnym, innowacyjnym wykorzystaniem. To zaś oznacza, że skrócenie czasu obowiązywania praw autorskich, uwolnienie najważniejszych treści (poprzez przeniesienie do domeny publicznej bądź publikację na wolnej licencji) czy rozszerzenie zakresu dozwolonego użytku będzie miało dobroczynny wpływ na rozwój kultury.

W sobotnim wydaniu gazety Życie Warszawy opublikowano duży materiał o Wolnych Podręcznikach:

Tylko 30 zł – tyle mógłby kosztować komplet podręczników. Niewykluczone, że już niedługo komplet podręczników zamiast 300 zł, będzie kosztował dziesięć razy mniej. Krzysztof Tyszkiewicz z PO chce przekonać resort edukacji, by poparł pisanie podręczników przez wolontariuszy.

Warszawski parlamentarzysta w najbliższym czasie wystąpi do ministerstwa edukacji z interpelacją w tej sprawie. – Podręczniki są zdecydowanie za drogie. A my powinniśmy robić wszystko, by ułatwiać dostęp do wiedzy, zwłaszcza dzieciom z najbiedniejszych rodzin – mówi Krzysztof Tyszkiewicz z PO.

[…] – Wprowadzenie wolnych podręczników niesie ze sobą dwie korzyści. Po pierwsze, nauczyciele mają realny wpływ na tworzenie podręczników, na których pracują. Po drugie, obniża się w ten sposób bariery dostępu do edukacji, ponieważ dzięki wolnym licencjom każdy będzie mógł dany podręcznik wydrukować, powielać i dystrybuować – mówi Jarosław Lipszyc, prezes Fundacji Nowoczesna Polska prowadzącej projekt wolnepodreczniki.pl.

Więcej, w tym opinie nauczycieli, wydawców i innych polityków, na stronach Życia Warszawy.

Serdecznie zapraszamy na wspólne świętowanie z okazji przejścia twórczości Bolesława Leśmiana do domeny publicznej.

Dzień Radości Wolnych Lektur odbędzie się w środę 16 stycznia o godz. 12.00, w Sali Darczyńców Biblioteki Narodowej (al. Niepodległości 213, Warszawa). Wstęp – oczywiście – wolny.

1 stycznia 2008 r. skończył się 70-letni okres objęcia utworów Leśmiana – i setek innych twórców zmarłych w roku 1937 – prawem autorskim. Dzięki temu możemy zamieścić te utwory w bibliotece internetowej Wolne Lektury oraz w Cyfrowej Bibliotece Narodowej Polona.
W trakcie konferencji w Bibliotece Narodowej będziemy mówić o tym, w jaki sposób domena publiczna umożliwia rozwój kultury, dlaczego jest ona kluczowa dla zachowania i udostęniania duchowej spuścizny po poprzednich pokoleniach, oraz dlaczego domenę publiczną należy chronić. Będziemy też rozdawać drobne upominki: tomiki Leśmiana zamknięte na kłódkę, które można będzie w symboliczny sposób uwolnić.

Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji jest wezwaniem do udostępniania materiałów edukacyjnych na otwartych zasadach w internecie, aby uczynić edukację bardziej dostępną i efektywniejszą. Tekst deklaracji po polsku jest już dostępny na oficjalnej stronie internetowej deklaracji.

W tworzenie deklaracji zaangażowało się kilkadziesiąt uczelni, stowarzyszeń i fundacji starających się o polepszenie jakości i dostępności edukacji na całym świecie. Stoi za nią autorytet Open Society Institute i Shuttleworth Foundation. W Polsce poparła ją już m. in. prof Maria Janion.

Oficjalna publikacja tekstu deklaracji wraz z podpisami przewidziana jest na 21 stycznia 2008 roku. W Polsce starania o poparcie dla deklaracji koordynuje nasza Fundacja.

Poprzeć deklarację można wypełniając formularz dla osób indywidualnych bądź dla organizacji. Gorąco zachęcamy do podpisania tego dokumentu.

Serwis Wolne Lektury jest już dostępny.

Dziś, i najprawdopdobniej także jutro, serwis Wolne Lektury będzie niedostępny. Robimy zmiany w mechanizmie strony, które znacznie uproszczą dodawanie nowych materiałów. Mamy nadzieję, że uda nam się ten proces zakończyć jak najszybciej.

Podczas niedzielnej debaty w programie „7 dzień tygodnia” Moniki Olejnik w Radio Zet premier Waldemar Pawlak przy okazji dyskusji o mundurkach szkolnych wezwał do wspierania projektu Wolne Podręczniki. – […] środki powinny być przekazane na przykład na wspieranie zakupu tanich podręczników czy na przykład na taki program – który jest realizowany przez organizacje pozarządowe – Wolne Podręczniki, czyli dostępne zupełnie za darmo. To są inicjatywy, które warte są poparcia – powiedział premier. Fragment o Wolnych Podręcznikach można ściągnąć jako plik .mp3.