Czy remiksowanie jest legalne?
Podstawy prawa autorskiego i wolnych licencji
Żeby być pewnym, że nasze remiksy powstają w zgodzie z obowiązującym prawem, należy zwrócić uwagę na kilka rzeczy związanych z prawami autorskimi. Na szczęście nie jest to aż tak trudne. Często nas się straszy, że „wszystko w internecie jest nielegalne”, a „ściąganie to kradzież”. Oczywiście tak nie jest. Przestrzeganie praw autorskich może być stosunkowo proste, jeśli będziemy pamiętać o kilku podstawowych regułach.
1. Prawo chroni autorów
Każdy utwór (a więc tekst, muzyka, obraz, film itd.) jest od momentu powstania chroniony prawem autorskim. Prawo to mówi, że autor jest jedyną osobą, która może decydować w jaki sposób jego utwór będzie wykorzystywany. To oznacza, że za każdym razem gdy chcemy wykorzystać cudzy utwór musimy uzyskać zgodę autora bądź aktualnego posiadacza praw autorskich (jeśli autor nie żyje albo sprzedał komuś swoje prawa). Niestety, najczęściej nie wiadomo do kogo w ogóle się zwrócić o zgodę, a jak już się zwrócimy, to możemy tej zgody nie uzyskać.
2. Domena publiczna
Prawa autorskie nie są wieczne – znikają 70 lat po śmierci autora. Możemy więc bez przeszkód korzystać z utworów Fredry, Mickiewicza, Słowackiego i wszystkich innych autorów, którzy zmarli dawniej niż 70 lat temu. Utwory, które nie podlegają już prawom autorskim nazywamy domeną publiczną. Każdy może je wykorzystywać w dowolny sposób. Jedynym warunkiem jest jasne opisanie autorstwa. To znaczy, że nie wolno nam podpisać się pod utworem Kochanowskiego. W ogóle nigdy, ale to nigdy, nie wolno nam się podpisywać pod cudzym utworem. To się nazywa plagiat i jest karane: w szkole można za to dostać jedynkę, ale czy wiecie, że za plagiat możecie mieć także kłopoty z policją? Możecie. Zawsze musimy wyraźnie zaznaczyć kto jest autorem czego, czy to słów, czy to muzyki.
3. Ściąganie jest legalne
Prawa autorskie mają wyjątki, co oznacza że czasami możemy utwory wykorzystywać bez konieczności pytania o zgodę. Np. zawsze możemy kopiować i dystrybuować utwory na własny użytek, w kręgu rodziny i znajomych. Zgoda autora nie jest tu wymagana. To oznacza, że np. skopiowanie piosenki na odtwarzacz mp3 kolegi jest jak najbardziej legalne. Legalne jest też ściąganie utworów (filmów, piosenek) z internetu na własny użytek. Nie wolno nam ich jednak w ten sposób nikomu nieznanemu udostępniać. To ważne, bo programy P2P (takie jak eMule, bitTorrent itp.) jednocześnie ściągają i udostępniają pliki. To pierwsze jest legalne, ale to drugie już nie. Jeśli nie posiadamy zgody autora, to nie wolno nam także wrzucić cudzego utworu na Chomika, YouTube, Fotkę, Naszą Klasę etc.
Oczywiście, wolno nam cytować cudze utwory. Niewielkie fragmenty utworu wolno przytaczać, jeśli chcemy podeprzeć się czyimś zdaniem albo pokazujemy źródło informacji. Dlatego właśnie pisząc recenzję czy rozprawkę możemy wykorzystać odpowiedni fragment tekstu, muzyki czy filmu bez konieczności uzyskania zgody. Jednak cytat zawsze musi to elementem twojej autorskiej pracy. Wolno nam również wykorzystywać utwory, jeśli jest to cechą uprawianej przez nas twórczości. Jeśli np. układamy parodystyczną piosenkę, to nie musimy pytać o zgodę autora słów i muzyki. Nie mogą nam oni odmówić. Jednak w przypadku remiksu najczęściej uznaje się, że wykorzystywanie nagranych przez innych dźwięków czy tekstów nie należy do wyjątków prawa autorskiego. Nie mieści się to ani w definicji cytatu, ani cech twórczości. Innymi słowy – potrzebna nam jest zgoda autorów.
I jeszcze jedno: jeśli zapłaciłeś za dostęp do piosenki czy filmu w sklepie internetowym, to nie oznacza to automatycznie, że masz prawo wykorzystać te materiały do remiksu. Oczywiście, możesz zawsze zrobić remiks z takich materiałów na własny użytek, ale zazwyczaj nie wolno ci ich potem publikować, to wymaga osobnej zgody. Ale skoro tak jest, to jak remiksować legalnie?
4. Wolne licencje
Bardzo wielu autorów zdaje sobie sprawę z ograniczeń praw autorskich, i chce od razu wyrazić zgodę na wszechstronne wykorzystywanie ich utworów. Używają do tego tzw. wolnych licencji. Z pewnością nie raz zetknęliście się z materiałami udostępnionymi na wolnych licencjach. Korzysta z nich m.in. Wikipedia, największa encyklopedia na świecie. Wolna licencja oznacza, że każdy ma prawo utwór wykorzystać w dowolnym celu i w dowolny sposób, bez konieczności ponownego pytania o zgodę.
Utwory oznaczone znakami wolnych licencji można łatwo znaleźć w internecie korzystając z wyszukiwarek. W Google zaznaczcie w ustawieniach zaawansowanych opcję „prawa używania – darmowe do użytku lub modyfikacji, włączając witryny komercyjne”, a znajdziecie mnóstwo utworów, które można legalnie wykorzystać. Można też szukać na specjalnych stronach www, takich jak
www.jamendo.com (muzyka),
www.flickr.com (zdjęcia) czy
www.commons.wikimedia.org (materiały archiwalne).
5. Jak działają wolne licencje?
Najczęściej wykorzystywane wolne licencje to Creative Commons Uznanie Autorstwa (w skrócie nazywana CC-BY) i Creative Commons -Uznanie Autorstwa-Na Tych Samych Warunkach (w skrócie CC-BY-SA). Ich stosowanie jest proste. Jeśli użyjemy utworu na tej licencji, to wystarczy publikując remiks napisać tytuły wykorzystanych utworów, kto jest ich autorem, na jakiej licencji je udostępniono oraz link do strony www, z której je pobraliśmy.
W przypadku licencji CC-BY-SA trzeba pamiętać, że remiks również musi być opublikowany na tej licencji, co materiał źródłowy. Żeby nie było całkiem łatwo Creative Commons ma również licencje, które nie są uznawane za wolne, bo limitują zakres wykorzystania utworu. Np. licencja Bez Utworów Zależnych (CC-BY-ND) zabrania robienia remiksów. Dlatego nie wystarczy napisać „utwór na CC”, istotne jest która dokładnie licencja została użyta.
6. Jak oznaczyć utwór na wolnej licencji?Kiedy chcemy opublikować utwór na wybranej wolnej licencji wystarczy na stronie napisać „Udostępniono na licencji CC (i tu nazwa konkretnej licencji)”. Wiele serwisów internetowych (np. jamendo.com czy blip.tv) czyni to jeszcze prostszym, wystarczy zaznaczyć odpowiednią opcję przy publikacji materiału. Jeśli sami robimy swoje strony www, to na stronie
creativecommons.org istnieje mechanizm wyboru licencji, który pozwala także wygenerować odpowiedni kod html do wklejenia na stronę.
