Tygodnik „Przegląd” opublikował długi i bardzo rzetelny artykuł o Wolnych Podręcznikach, Wolnych Lekturach i ruchu otwartej edukacji. Czytamy m. in.: Wolne Podręczniki powstają w sposób zupełnie odmienny od tradycyjnych książek. W ich tworzeniu wykorzystywany jest skrypt znany użytkownikom Wikipedii. Podręczniki powstają w przestrzeni wirtualnej, ich treść jest umieszczona na stronie internetowej i może być modyfikowana przez każdego użytkownika projektu. Weźmy jako przykład obecnie powstający podręcznik matematyki: jeden autor napisał wstęp tłumaczący, czym są funkcje, drugi zrobił korektę, trzeci wstawił wykres, a czwarty opisał rolę funkcji w życiu codziennym. Przypomina to proces powstawania Wikipedii, z dwiema istotnymi różnicami. Po pierwsze: wolontariusze programu Wolne Podręczniki spotykają się również w tzw. realu, czyli na tradycyjnych seminariach przeznaczonych dla autorów podręczników. Druga różnica – jeszcze istotniejsza – efekty pracy wolontariuszy będą poddawane ocenie merytorycznej, takiej samej jak wszystkie inne podręczniki. […] Ażeby otwarta edukacja stawała się rzeczywistością, potrzeba nie tylko zmian prawnych, grona wolontariuszy zapaleńców oraz woli politycznej. Konieczne będzie przełamanie oporu lobby czerpiącego – jak wydawcy podręczników – całkiem pokaźne zyski z działalności w branży edukacyjnej. Nie sposób powiedzieć, czy idee opisane powyżej są możliwe do realizacji w całości, czy też tylko pewne ich elementy na trwałe zmienią edukacyjną rzeczywistość. Trzeba jednak pamiętać o tym, że dostęp do kultury jest konstytucyjnie zagwarantowanym prawem każdego obywatela. Warto to prawo egzekwować.

22 stycznia na całym świecie ogłoszono oficjalnie tekst Deklaracji Kapsztadzkiej. W Polsce jej fragmenty opublikowała Gazeta Wyborcza, informacje zamieściła prasa nauczycielska, a poparcie dla jej ideałów ogłosił szereg instytucji i osób publicznych.

Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji jest częścią dynamicznego ruchu. Jego celem jest uczynienie materiałów edukacyjnych dostępnymi dla każdego, niezależnie od dochodów czy miejsca urodzenia. Deklaracja zachęca nauczycieli i studentów z całego świata do dzielenia się, remiksowania, tłumaczenia i wolnego wykorzystywania materiałów edukacyjnych przez internet – aby uczynić edukację bardziej
dostępną, efektywną i elastyczną.

– Dzięki otwartej edukacji każda osoba na Ziemi może mieć dostęp i jednocześnie wzbogacać gigantyczne zasoby wiedzy – powiedział Jimmy Wales, założyciel Wikipedii oraz Wikii i jeden z autorów Deklaracji. – Każdy z nas może innych czegoś nauczyć, każdy z nas może się nauczyć czegoś nowego.

Zdaniem autorów Deklaracji nauczyciele, studenci i społeczeństwo odniosą ogromne korzyści, jeśli wydawcy i rządy państw uczynią materiały edukacyjne finansowane ze źródeł publicznych wolno dostępnymi w internecie. To da uczniom nielimitowany dostęp do wysokiej jakości, ciągle ulepszanych pomocy naukowych.

Otwarta edukacja łączy nauczanie, uczenie się i opartą na współpracy kulturę internetu. Oznacza tworzenie i dzielenie się się materiałami wykorzystywanymi w klasach szkolnych, ale też zwraca uwagę na nowe podejście do procesu nauczania, w którym ludzie uczą się wspólnie tworząc i kształtując wiedzę. Już teraz w internecie dostępnych jest ponad 100 tysięcy różnych otwartych materiałów edukacyjnych.

Deklaracja powstała jako rezultat spotkania trzydziestu liderów otwartej edukacji w Kapsztadzie, Południowa Afryka, zorganizowanym w zeszłym roku przez Open Society Instutute i Shuttleworth Foundation. Uczestnicy zdefiniowali kluczowe strategie dla rozwoju otwartej edukacji. Zachęcają
też innych do dołączenia, i podpisania Deklaracji.

– Otwieranie edukacji nie oznacza tylko czynienia edukacji bardziej dostępną. Chodzi także o oparcie edukacji o współpracę między ludźmi, elastyczność i treści ważne w miejscowym kontekście – powidział Mark Shuttleworth, pierwszy kosmonauta z Afryki i twórca Ubuntu Linux (nagranie jego wystąpienia) – Linux był sukcesem, bo dawał możliwość adaptacji do potrzeb. Ten sam rodzaj sukcesu jest możliwy dla
otwartej edukacji.

W Polsce deklarację poparli m. in.: Marek Borowski (poseł, SDPL), Kinga Dunin, Izabela Filipiak, Bronisław Geremek (poseł PE), Lidia Geringer de Oedenberg (poseł PE), Maria Janion, Igor Janke (Rzeczpospolita), Grażyna Staniszewska (poseł PE), Sergiusz Kowalski, Witold Kranas (OEIiZK), Danuta Kuroń (Uniwersytet Ludowy w Teremiskach), Liga Kobiet Polskich, Jarosław Lipszyc (wolnepodreczniki.pl), Danuta Majewska (wgimnazjum.pl), Magda Mosiewicz (Zieloni 2004), Marek Niezgódka (ICM Uniwersytet Warszawski), Jan Andrzej Nikisch (Poznańska Fundacja Bibliotek Naukowych), Sławomir Sierakowski (Krytyka Polityczna), Stowarzyszenie Homo Faber, Kazimiera Szczuka, Alek Tarkowski (Creative Commons Polska), Krzysztof Tyszkiewicz (poseł, PO).

Wolne Podręczniki wzięły aktywny udział w kształtowaniu i promocji Deklaracji.

Uroczyste świętowanie przejścia utworów Leśmiana do domeny publicznej w Bibliotece Narodowej udało się wyśmienicie. Strzelały korki szampana, jedliśmy pączki i ciastka (dziękujemy firmie Blikle!), były przemowy i uroczyste zdejmowanie kłódek z książek.

Dyrektor BN Tomasz Makowski w bardzo ciekawym wystąpieniu (pełna relacja PAP w serwisie Instytutu Książki) zwrócił uwagę na pilną potrzebę zmian w prawie umożliwiających udostępnianie w sieci książek niewznawianych (a tylko nieco ponad 10% książek doczekuje się wznowień, reszta z różnych powodów musi poprzestać na swoich pierwszych wydaniach) i zapowiedział, że nad konkretnymi propozycjami pracuje powołany przez Ministerstwo Kultury zespół ds. digitalizacji. Dyrektor BN wezwał też do udostępniania praw przez ich posiadaczy: Apelujemy do autorów, aby godzili się na udostępnianie [utworów] w internecie w trosce o dobro własne, czyli o rozbudzenie chęci czytania i korzystania z tego, co oni tworzą.

W uroczystościach wzięła udział dyrektor Departamentu Dziedzictwa Narodowego MKiDN Joanna Cicha, która opowiadała o planach Ministerstwa dotyczących rozwoju bibliotek cyfrowych, oraz Krzysztof Król ze wspierającej rozwój Wolnych Lektur firmy Prokom Software. Podczas panelu pani Joanna Potęga z CBN Polona omówiła rolę domeny publicznej w działaniach bibliotekarzy, a Claudia Snochowska-Gonzalez na przykładzie utworów Bolesława Leśmiana przedstawiła funkcjonalności Wolnych Lektur.

Dużo pisały i mówiły o sprawie media. Bibliotekarze cyfrowi uważają, że obowiązujące prawo autorskie jest restrykcyjne. – To czarna dziura XX wieku – mówili podczas wczorajszej uroczystości. – Hamulec edukacji i kreatywności – napisała Gazeta Wyborcza.

Chociaż zaledwie kilka dni temu podczas Święta Radości Wolnych Lektur celebrowaliśmy uwolnienie Leśmiana, artyści i użytkownicy internetu wyzwolili go już dawno temu. „Come out from the forest, a purblind fallish twight” – tak na jednym z portali przetłumaczono na angielski pierwsze wersy poematu „Wyszło z boru ślepawe, zjesieniałe zmrocze”. Przekładów poety jest tam znacznie więcej – od „Dusiołka”, który raz nazywany jest „The Worror”, innym razem zaś „Jim Cubus”, po „W malinowym chruśniaku” tłumaczonym jako „Raspis Sticket”. Zapewne zarówno ci samozwańczy tłumacze, jak i inni artyści nie zdawali sobie sprawy, iż nie płacąc za prawa autorskie do wykorzystania tekstów Leśmiana, jeszcze 31 grudnia mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności prawnej – napisała Dominika Węcławek, dziennikarka Życia Warszawy w dużym tekście poświęconym Leśmianowi.

Relacje puściły na swojej antenie radiostacje TOK.FM, Biska i Trójka. Interesujące relacje tekstowe znalazły się na stronie BN, blogu WarX-a, w serwisie Rynek Książki i setkach innych serwisów internetowych. Natomiast Gil Gilling zamieścił u siebie cały fotoreportaż.

Czy biblioteki internetowe mogą publikować, co chcą? Czy obowiązuje je prawo autorskie? Jak najbardziej. Udostępnianie książek w wersji cyfrowej traktowane jest jak normalna publikacja. Nie można tekstów publicznie prezentować, zanim nie skończy się okres ochrony prawem autorskim. W związku z tym wiele znanych dzieł wybitnych autorów ciągle w sieci nie istnieje. Bo czas ochrony został ustalony na 70 lat od śmierci autora. […] Sprawa udostępniania dzieł tych autorów nie dotyczy tylko i wyłącznie bibliotek internetowych – bo teraz każdy może legalnie wykorzystywać utwory autorów zmarłych przed rokiem 1937 – pisze Jarosław Lipszyc w Dzienniku, który objął patronat nad biblioteką Wolne Lektury. Co z tego wynika?

Ciekawej odpowiedzi udziela Życie Warszawy: Czy wygaśnięcie praw autorskich do dzieł Bolesława Leśmiana wywoła falę wydawnictw wykorzystujących jego twórczość? Wiele na to wskazuje. […] Do księgarń trafił niedawno komiks Aleksandra Spanowicza – „Buty” – oparty na legendzie o Janie Tajemniku. Już niebawem, za sprawą grupy Żywiołak, cała Polska będzie mogła usłyszeć, jak brzmi muzyczna interpretacja m.in. wiersza „Świdryga i Midryga” w konwencji biometalowej. Przykłady można mnożyć, bo wygasające po 70 latach prawa autorskie do utworów tego autora fascynuje kolejnych twórców.

Ostatnie zdanie chyba zostało „przeredagowane”, ale wnioski są ciekawe: uwolnienie praw autorskich skutkuje natychmiastowym wzrostem zainteresowania twórczością i jej wszechstronnym, innowacyjnym wykorzystaniem. To zaś oznacza, że skrócenie czasu obowiązywania praw autorskich, uwolnienie najważniejszych treści (poprzez przeniesienie do domeny publicznej bądź publikację na wolnej licencji) czy rozszerzenie zakresu dozwolonego użytku będzie miało dobroczynny wpływ na rozwój kultury.

W sobotnim wydaniu gazety Życie Warszawy opublikowano duży materiał o Wolnych Podręcznikach:

Tylko 30 zł – tyle mógłby kosztować komplet podręczników. Niewykluczone, że już niedługo komplet podręczników zamiast 300 zł, będzie kosztował dziesięć razy mniej. Krzysztof Tyszkiewicz z PO chce przekonać resort edukacji, by poparł pisanie podręczników przez wolontariuszy.

Warszawski parlamentarzysta w najbliższym czasie wystąpi do ministerstwa edukacji z interpelacją w tej sprawie. – Podręczniki są zdecydowanie za drogie. A my powinniśmy robić wszystko, by ułatwiać dostęp do wiedzy, zwłaszcza dzieciom z najbiedniejszych rodzin – mówi Krzysztof Tyszkiewicz z PO.

[…] – Wprowadzenie wolnych podręczników niesie ze sobą dwie korzyści. Po pierwsze, nauczyciele mają realny wpływ na tworzenie podręczników, na których pracują. Po drugie, obniża się w ten sposób bariery dostępu do edukacji, ponieważ dzięki wolnym licencjom każdy będzie mógł dany podręcznik wydrukować, powielać i dystrybuować – mówi Jarosław Lipszyc, prezes Fundacji Nowoczesna Polska prowadzącej projekt wolnepodreczniki.pl.

Więcej, w tym opinie nauczycieli, wydawców i innych polityków, na stronach Życia Warszawy.

Zgodnie z zapowiedziami zaprezentowaliśmy bibliotekę internetową Wolne Lektury podczas konferencji EBIB Open Access Internet w bibliotekach. Nasze wystąpienie przeciągnęło się odrobinę z powodu dużej liczby pytań z sali. Szczególny entuzjazm wzbudziła konstatacja, że społeczność nauczycielska przygotowująca utwory na stronie wiki Wolnych Lektur składa się w całości z kobiet. Z zainteresowaniem spotkała się także wzmianka o Kapsztadzkiej Deklaracji Otwartej Edukacji i o zarysowanych przez nią nowych możliwościach stojących przed bibliotekami cyfrowymi. Prezentację można ściągnąć jako plik Open Office (.odp) lub plik PDF.

Podczas niedzielnej debaty w programie „7 dzień tygodnia” Moniki Olejnik w Radio Zet premier Waldemar Pawlak przy okazji dyskusji o mundurkach szkolnych wezwał do wspierania projektu Wolne Podręczniki. – […] środki powinny być przekazane na przykład na wspieranie zakupu tanich podręczników czy na przykład na taki program – który jest realizowany przez organizacje pozarządowe – Wolne Podręczniki, czyli dostępne zupełnie za darmo. To są inicjatywy, które warte są poparcia – powiedział premier. Fragment o Wolnych Podręcznikach można ściągnąć jako plik .mp3.

Jarosław Lipszyc i Claudia Snochowska-Gonzalez będą opowiadać o bibliotece internetowej Wolne Lektury na IV konferencji EBIB Open Access Internet w bibliotekach, która odbędzie się w najbliższy weekend w Toruniu. Podczas prelekcji opowiemy też o koncepcji OER (Open Educational Resources) i Kapsztadzkiej Deklaracji Otwartej Edukacji (więcej na ten temat na stronie capetowndeclaration.org).

Aula Polska to regularne prezentacje najciekawszych projektów internetowych organizowane w siedzibie firmy Novell. 6 grudnia odbędzie się jubileuszowa edycja tej imprezy organizowana we współpracy z telewizją TVN, podczas której zostaną pokazane najciekawsze projekty internetowe ostatniego roku. Wśród nich znalazł się nasz portal Wolne Lektury, który zaprezentują Krzysiek Urbański i Szymon Błaszczyk z grupy 2ia, która zaprojektowała portal. Transmisję na żywo będzie można obejrzeć w internecie (start: godz. 18) na Onet.tv (.wmv) i Transmisje Online (flash). Osobiście można uczestniczyć tylko po rejestracji – więcej informacji na stronach Auli Polska.