Biblioteka Wolne Lektury w dniu setnej rocznicy śmierci Franza Kafki rozpoczęła zbiórkę na nowy przekład jego najbardziej znanej powieści. „Proces” to lektura szkolna w liceach i technikach, dlatego celem fundacji jest rozpowszechnienie książki, tak by była dostępna dla wszystkich uczennic i uczniów za darmo, bez rejestracji, o każdej porze dnia (i nocy też!). Zwraca się do wszystkich osób ceniących literaturę o udział w społecznej zbiórce pieniędzy, które pozwolą na zamówienie tłumaczenia, opracowanie redakcyjne i publikację książki w wersji elektronicznej na wolnej licencji.
Jako Wolne Lektury wzięliśmy udział w dyskusji pt. Warunki tłumaczenia klasyków w Polsce i w Ukrainie z Żanną Słoniowską (pisarka i tłumaczka), Marią Świetlik (dyrektorka ds. rozwoju fundacji Wolne Lektury), Marcinem Gaczkowskim (tłumacz z języka ukraińskiego na polski), Sofją Volkovetską, (tłumaczka z języka szwedzkiego na ukraiński), spotkanie prowadziła Justyna Czechowska (tłumaczka ze szwedzkiego i norweskiego na język polski).
Debata była częścią sympozjum pt. Selma Lagerlöf w Polsce i w Ukrainie – badania, nauczanie i tłumaczenia (Kraków 16-17 maja 2024). Całość współorganizowana była przez m.in. Uniwersytet Jagielloński i Svenska Akademien oraz Selma Lagerlöf-sällskapet (Towarzystwo Selmy Lagerlöf).
Przygotowania do dyskusji pt. Warunki tłumaczenia klasyków w Polsce i w Ukrainie, od lewej: Żanna Słoniowska, Maria Świetlik, Marcin Gaczkowski, Sofja Volkovetska, Justyna Czechowska.
W trakcie spotkania rozważaliśmy zalety tworzenia nowych przekładów klasyki literatury. Sam termin, klasyka, już wywołał pewną dyskusję. Czy klasyka to książki, które są „dość stare”, by zasłużyć na to miano — czy współczesna książka może stać się klasyką już po kilku, kilkunastu latach? Wśród powodów, dla których warto zamawiać nowe przekłady, wymieniono m.in. brak dobrej jakości pełnych przekładów (te sprzed kilkudziesięciu lat często znacznie odbiegały od oryginału), czy zmianę wrażliwości językowej, czy krytycznej współczesnych odbiorczyń i odbiorców. Rozmawialiśmy też o sposobach wspierania tłumaczek i tłumaczy, m.in. poprzez zwiększanie widoczności ich wkładu, tak jak robimy to na Wolnych Lekturach. W tej części spotkania przedstawiliśmy projekt Feministyczne inspiracje. Popularyzacja skandynawskiej literatury feministycznej. Ten projekt jest przykładem tego, jak tworzyć przyjazne warunki pracy dla osób tłumaczących z i na tzw. małe języki Europy, a dofinansowany został ze środków Komisji Europejskiej. W ramach projektu powstanie 10 nowych przekładów, w tym powieści noblistki Selmy Lagerlöf pt. En herrgardssagen. Jest to właśnie przypadek książki, która została przełożona na polski już w 1910 roku (jako Cmentarna lilja), jednak był to przekład niepełny, zgodnie z obowiązującą wtedy praktyką pomijający fragmenty tekstu, jeśli w opinii tłumaczki byłyby mało zrozumiałe dla czytelników. Nowego przekładu podjęła się, organizatorka sympozjum, Justyna Czechowska. W spotkaniu wzięła udział także druga tłumaczka z projektu, Paulina Rosińska, która pracuje nad polską wersją książek Astarte Karin Boye i Norrtullsligan Elin Wägner.
Grupa tłumaczeniowa prezentuje swój przekład opowiadania Selmy Lagerlöf na język polski.
Wysłuchaliśmy też dwóch przekładów — na język polski i na język ukraiński — opowiadania szwedzkiej noblistki pt. Farmors predikan, które wykonały w ramach sympozjum zespoły najmłodszych tłumaczek i tłumaczy — studentek i studentów Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zaprosiliśmy dr Martę Rey-Radlińską (Instytut Filologii Germańskiej UJ) wraz z jej grupą warsztatową do opublikowania ostatecznej wersji tłumaczenia na Wolnych Lekturach.
Po spotkaniu w rozmowach kuluarowych omówiliśmy pola przyszłej współpracy ze szwedzką e-biblioteką klasyki Litteraturbanken.
Projekt dofinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający dofinansowanie nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
Adela Tuwim(1872–1942), matka poety, pochodziła z łódzkiej żydowskiej rodziny zasymilowanej już od kilku pokoleń. Tuwim, jak sam pisał, właśnie jej zawdzięczał zamiłowanie do poezji. Cierpiała na zaburzenia nerwicowe, które wzmagał nasilający się w l. 30. XX w. antysemityzm. Po próbie samobójczej, do której prawdopodobnie przyczyniła się śmierć jej męża, ojca Juliana Tuwima, została umieszczona w ośrodku leczenia nerwic, w tzw. Zofiówce, w Otwocku. W czasie Zagłady jako prywatna pacjentka mieszkała prawdopodobnie poza terenem getta, przy ul. Ceglanej, a następnie przy ul. Reymonta 1 (obecnie 7). W trakcie likwidacji getta w 1942 r. została jednak odnaleziona przez nazistów i zamordowana, a jej ciało wyrzucono przez okno. Jej zwłoki zostały zakopane najpierw na terenie posesji. W czasie akcji likwidacyjnej Niemcy zamordowali ok. 2 tys. osób narodowości żydowskiej, a ok. 8 tys. wywieźli do obozu zagłady w Treblince. W tym czasie Tuwim przebywał w Ameryce. Wiadomość o śmierci matki dotarła do niego dopiero w 1946 r., chociaż już wcześniej przypuszczał, że podzieliła los milionów Żydówek i Żydów, czemu dał wyraz m.in. dedykując tekst My, Żydzi Polscy następująco „Matce w Polsce lub najukochańszemu Jej cieniowi”. Po powrocie do Polski z wojennej emigracji Julian Tuwim przeniósł zwłoki matki do rodzinnego grobowca w Łodzi na tzw. nowym cmentarzu żydowskim.
Publikację sfinansowano ze środków z 1,5%. Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Aleksandra Sekuła i Maria Świetlik.
Na okładce wykorzystano portret nieznanej kobiety ze zbioru negatywów szklanych nieznanego zakładu fotograficznego z okolic Warszawy i Otwocka z l. ok. 1930-1939 (ze zbiorów Centralnej Biblioteki Judaistycznej).
Fundacja Wolne Lektury przygotowała zestaw książek w postaci audiobooków, które wzbogacą zbiory szkolnych i specjalistycznych bibliotek w całym kraju.
Audiobooki zostały przygotowane dzięki dofinansowaniu uzyskanemu z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w ramach projektu „E-kolekcja lektur szkolnych i literatury do słuchania dla uczennic i uczniów z niepełnosprawnościami”. Celem tego projektu jest zmniejszenie barier w dostępie do kultury i edukacji dla dzieci i młodzieży z dysfunkcjami czytania, w tym z niepełnosprawnościami wzroku, motoryki czy z zaburzeniami uwagi.
Adaś Cisowski, brat diabła i bliski kuzyn czarownicy, po całym roku uprzykrzania życia nauczycielom, spędza wakacje w dworku państwa Gąsowskich na Wileńszczyźnie. Ten chłopak nie potrafi się nudzić i szybko odkrywa w sobie żyłkę detektywistyczną. Tajemnica „Rękopisu Księdza Koszyczka” i skarbu z czasu wojen napoleońskich czeka na rozwiązanie… a książką „Szatan z siódmej klasy” na uwolnienie.
Fundacja Wolne Lektury zachęca do dorzucenia się do publikacji słynnej powieści Kornela Makuszyńskiego. Jeśli uda się uzbierać całą kwotę, książka jako ebook zostanie opublikowana na wolnej licencji i trafi do tysięcy dzieciaków. Kornel Makuszyński, poeta i prozaik, krytyk teatralny, publicysta, felietonista oraz członek Polskiej Akademii Nauk, przeszedł do domeny publicznej 1 stycznia 2024 r. Makuszyński to jeden z najbardziej popularnych pisarzy dwudziestolecia międzywojennego, twórca książek dla dzieci, młodzieży i dorosłych czytelników, a także jeden z – wraz z Marianem Walentynowiczem – pionierów komiksu (seria o przygodach Koziołka Matołka).
Autor Awantury o Basię przyszedł na świat w 1884 roku w Stryju, znajdującym się wówczas pod zaborem austriackim. Pochodził z wielodzietnej, wojskowo-urzędniczej rodziny. Ojciec Kornela Makuszyńskiego zmarł, gdy chłopiec miał zaledwie 10 lat – niedługo potem matka wraz z dziećmi przeprowadziła się do Przemyśla, gdzie przyszły pisarz rozpoczął naukę w szkole, następnie edukację kontynuował we Lwowie. Wiele także podróżował — w towarzystwie Kasprowicza, Staffa i Orkana zwiedził między innymi Włochy i Niemcy. Przez jakiś czas pisarz był nawet kierownikiem literackim Teatru Polskiego w Kijowie, jednak po I wojnie osiedlili się na warszawskim Mokotowie. W stolicy Makuszyński stał się szybko znaczącym członkiem środowiska literackiego i jego kariera pisarska nabrała rozpędu.
Okupację niemiecką przeżył w Warszawie, a podczas powstania warszawskiego współpracował z prasą podziemną. Pod koniec wojny przeniósł się do Krakowa, a w 1944 roku zamieszkał na stałe w ukochanym Zakopanem, gdzie zmarł 31 lipca 1953 r.
W ramach świętowania Dnia Domeny Publicznej Wolne Lektury opublikowały już powieść dla dzieci Awantura o Basię, a obecnie prowadzą zrzutkę na kolejną powieść dla nieco starszych czytelniczek i czytelników — Szatana z siódmej klasy. Nazwiska osób, które przekażą darowiznę na ten cel, zostaną umieszczone w książce.
fot. Wikimedia Commons, domena publiczna, autor zdjęcia K.I. Gałczyńskiego — Henryk Hermanowicz.
Już od 1 stycznia 2024 r. wszystkie dzieła trzech wybitnych twórców, na których wychowały się pokolenia polskich dzieci, wejdą do domeny publicznej. Fundacja Wolne Lektury przygotowała z tej okazji ebooki z najpopularniejszymi wierszami Juliana Tuwima, poematem Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i powieścią Kornela Makuszyńskiego.
— Zaraz po ostatnim uderzeniu noworocznego zegara zajrzyjcie na stronę wolnelektury.pl i sprawdźcie, czy Wasze ulubione utwory Tuwima, Gałczyńskiego i Makuszyńskiego znalazły się już w bibliotece wolnych ebooków — zachęca Maria Świetlik, dyrektorka ds. rozwoju fundacji. — Ebooki możecie od razu przeczytać, pobrać na swój telefon albo czytnik, wysłać mailem, udostępnić lub wydrukować. Wszystkie elementy opracowania udostępniamy na wolnej licencji, by każda osoba mogła się cieszyć najlepszą polską literaturą i dzielić tą radością z innymi — zachęca.
Domena publiczna to część dobra wspólnego, w której znajdują się te utwory, które powstały przed wprowadzeniem systemu praw autorskich — czyli większość kulturowego dziedzictwa ludzkości. Do domeny publicznej przechodzą również te utwory, które były objęte monopolem prawnoautorskim, ale od śmierci ich twórczyni lub twórcy minęło już 70 lat. Kornel Makuszyński zmarł 31 lipca 1953 r., Konstanty Ildefons Gałczyński 6 grudnia, a Julian Tuwim 27 grudnia tego samego roku, co oznacza, że 1 stycznia 2024 r. wygasają majątkowe prawa autorskie do ich twórczości i od tego dnia każdy może z nich korzystać, pamiętając o podaniu imienia i nazwiska autora oraz tytułu utworu.
Do domeny publicznej przechodzą 1 stycznia również dzieła innych znanych twórców, w tym dwóch noblistów: rosyjskiego poety i prozaika Iwana Bunina oraz amerykańskiego dramaturga Eugene’a O’Neilla, a także m.in. Elsy Beskow, szwedzkiej autorki dla dzieci, Marjorie Rawlings, laureatki nagrody Pulitzera za powieść The Yearlings, czy Rachilde, francuskiej pisarki i dramaturżki cenionej za dekadencką powieść Monsieur Vénus.
— Ludzie od tysięcy lat zapisują swoje myśli, uczucia, opowieści i każda i każdy z nas wzrasta, czerpiąc z tego bogactwa minionych pokoleń. Na tym właśnie polega wyjątkowa zdolność naszego gatunku do rozwoju. Nie musimy odkrywać wszystkiego wciąż na nowo, bo możemy uczyć się od innych i to także tych, którzy nie żyją już od setek lat. Dlatego wygasanie praw wyłącznych, które powstrzymują ten naturalny obieg kultury, i uwalnianie kultury to powód do świętowania — wyjaśnia Maria Świetlik i zaprasza do odwiedzania e-biblioteki Wolne Lektury.
11 października 2023 w Kawiarni Czytelnik w Warszawie odbyło się wydarzenie Wolne Lektury Fest. Zaprosiliśmy do udziału osoby pracujące w bibliotekach, domach kultury, dziennikarki i blogerów książkowych oraz licznych przyjaciół fundacji. Spotkanie rozpoczął warsztat edukacyjny o tym, jak promować literaturę w social mediach. Swoimi doświadczeniami podzielił się Artur Kawa, menedżer kultury, absolwent Zarządzania Kulturą i Mediami w Instytucie Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego, zawodowo związany z firmą Legimi i fundacjami Krajowy Depozyt Biblioteczny oraz Qltura, prowadzi m.in. nagradzaną kampanię „Nie czytasz? Nie idę z Tobą do łóżka!”. W trakcie warsztatu mogliśmy zobaczyć, jakie różnice występują między Facebookiem, Instagramem, Twitterem czy TikTokiem i dowiedzieć się, w jaki sposób skutecznie realizować kampanie informacyjne dotyczące kultury.
fot. Wolne Lektury, Licencja Wolnej Sztuki 1.3
Po tym wysiłku intelektualnym oddaliśmy się rozrywce — oczywiście, na najwyższym poziomie! Jarosław Lipszyc, poeta i edukator, poprowadził warsztat „Poeci szantażyści czyli wiersze z gazet”. Z góry gazet aktualnych i archiwalnych wycinaliśmy tytuły, nazwy rubryk, depesze prasowe, a następnie tworzyliśmy z nich wyklejane na kartkach wiersze-cytaty.
Po warsztatach odbyły się zabawy literackie prowadzone przez Kolektyw Śmiesznie – grupę improwizowaną, tworzoną przez literatów i aktorów, m.in. Grzegorza Uzdańskiego, Joannę Pawluśkiewicz i Martynę Kowalską. W trakcie tego występu Kolektyw wykorzystywał utwory z domeny publicznej z zasobów cyfrowych Wolnych Lektur (w tym „Rok 1984” George’a Orwella i „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza) czy Polony, aby pokazać uczestniczkom i uczestnikom wydarzenia, jak w ciekawy i kreatywny sposób można promować klasykę literatury i włączać ją do działań edukacyjnych własnej organizacji.
fot. Wolne Lektury, Licencja Wolnej Sztuki 1.3
Po części oficjalnej toczyliśmy już dyskusje w luźniejszej atmosferze, a przez całe wydarzenie uczestnicy mogli wziąć udział w zorganizowanym przez fundację konkursie poetyckim. Na specjalnie przygotowanych i opieczętowanych kartkach, należało napisać stworzony ad-hoc wiersz (na dowolny temat i w dowolnym stylu), a następnie wrzucić do znajdującej się w kawiarni urny. Jury nagrodziło trzy osoby atrakcyjnymi nagrodami rzeczowymi.
Dziękujemy wszystkim za wspólną zabawę i inspirujące rozmowy!
Wydarzenie było częścią projektu Wolne ebooki i audiobooki z najlepszą literaturą — klasyka żydowska, fantastyka, kryminały i romanse z najwyższej półki.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
,,Idź prędko pocieszyć piękną Amazydę (…) i opowiadaj jej baśnie dla uśpienia jej niepokoju. Dziewczęta przepadają za baśniami: jedynie baśnie prowadzą w świecie do czegoś”.
„Biały byk” to powiastka filozoficzna Voltaire’a (Woltera) osadzona w egzotycznym, na wpół baśniowym starożytnym Egipcie. Historyjka opowiada o egipskiej księżniczce Amazydzie, która zakochała się w pięknym białym byku, a została zainspirowana fragmentem biblijnej Księgi Daniela o nietypowej karze nałożonej przez Boga na babilońskiego króla. Ze Starego Testamentu pochodzą również postacie egipskiego czarownika Mambresa, galilejskiej wieszczki z Endoru, trójki proroków: Daniela, Ezechiela i Jeremiasza. Występują w niej także znane biblijne zwierzęta: wąż z rajskiego ogrodu Eden, oślica Balaama, wielka ryba Jonasza, kruk i gołąb z arki Noego.
Dla uwidocznienia swojego dystansu i niewiary w rozmaite historie biblijne Wolter zestawia z nimi jako równorzędne, dziejące się w tym samym świecie, mitologiczne opowieści greckie. W główną fabułę wplata także bajki, które wąż opowiadał Amazydzie, będące w istocie ironicznymi podsumowaniami niewiarygodnych dla autora lub gorszących epizodów ze Starego Testamentu.
W efekcie całość opowiastki, mimo osadzenia w konkretnych czasach historycznych i wykorzystania faktycznej geografii starożytnego Egiptu, jest przesycona cudownością i baśniowością, a opowiadana historia przypomina baśnie z Tysiąca i jednej nocy.
Tłumaczenia na język polski dokonał Tadeusz Boy-Żeleński. Opracowanie redakcyjne i przypisy przygotowali Oktawia Caban i Wojciech Kotwica.
Zapraszamy do wzięcia udziału w kursie pt. Wakacyjna Szkoła Poezji Wolnych Lektur 2023. Poznasz twórczość wybitnych polskich poetek i poetów — dzięki temu będziesz jeszcze lepiej operować słowem pisanym.
Kiedy?
Poniedziałki i czwartki w godz. 17:00-19:15 Start: 16 sierpnia 2023 r. Koniec: 4 września 2023 r.
Gdzie?
Zajęcia będą odbywały się online za pośrednictwem naszego kanału YouTube. Możesz brać udział w zajęciach na żywo i zadawać na czacie pytania prowadzącym albo obejrzeć wykład w wybranym przez siebie czasie!
Udział w kursie jest bezpłatny. Projekt skierowany jest do wszystkich osób powyżej 18 roku życia, zainteresowanych tworzeniem własnej poezji oraz poszerzeniem wiedzy z dziedziny poetyki i literatury.
Program:
Dr Aleksandra Korczak, nauczycielka języka polskiego, etyki i filozofii wyróżniona w konkursie Nauczyciela Roku 2022, dwukrotna finalistka Mistrzostw Polski w Slamie Poetyckim, opowie o jednym z najstarszych utworów poetyckich w języku polskim, czyli o Lamencie świętokrzyskim, a także o poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego,Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej i Tadeusza Różewicza.
Roman Kurkiewicz, krytyk literacki, felietonista i redaktor, przedstawi twórczość Cypriana Kamila Norwida, Czesława Miłosza, Stanisława Barańczaka i Wisławy Szymborskiej.
Grzegorz Uzdański, twórca strony z pastiszami Nowe wiersze sławnych poetów, opowie o poezji Agnieszki Osieckiej, Adama Mickiewicza, Juliana Tuwima i Józefa Czechowicza.
Szkoła Poezji to cykl wykładów prowadzonych przez wybitne postaci życia literackiego i autorytety akademickie. Wszystkie wykłady są publikowane na wolnej licencji na naszym kanale na YouTube.
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Narodowego Centrum Kultury Kultura – Interwencje. Edycja 2023.
Nasza sytuacja jest fatalna i stale się pogarsza. Od początku tego roku ze wspierania Wolnych Lektur zrezygnowało już 10% darczyńców — rozumiemy doskonale, że inflacja skłania do obcinania wydatków. Jednocześnie mimo naszych bezustannych prób nie udało nam się uzyskać stabilnego finansowania biblioteki ani od Ministerstwa Kultury, ani Narodowego Centrum Kultury, ani Narodowego Instytut Wolności.
Prawie wszystkie nasze wnioski o dotację zostały odrzucone. Jeden, na wydanie ebooka i audiobooka powieści Goethego, otrzymał połowę kwoty, w związku z czym musieliśmy zrezygnować z nagrania audio. Drugi otrzymał 1/6 dofinansowania, co pozwala nam w tym roku jedynie na uwolnienie 30 wierszy i pięciu powieści. Trzeci — otrzymaliśmy 10% wnioskowanej kwoty, czyli 52 tys. zł, dzięki którym sfinansujemy wyjazdy na festiwale i kilka warsztatów. Łącznie nie zapewniają utrzymania Wolnych Lektur — najważniejszej i najpopularniejszej biblioteki cyfrowej, dostarczającej każdego dnia darmowe książki tysiącom dzieciaków.
