Profesor Hieronimus to pierwsza z dwóch wydanych w roku 1895 tzw. „powieści o szpitalach dla umysłowo chorych” autorstwa Amalie Skram, czołowej reprezentantki przełomu nowoczesnego, naturalistycznego i zaangażowanego społecznie prądu w literaturze i sztuce skandynawskiej. Wraz ze swoją kontynuacją, U Świętego Jerzego (norw. På St. Jørgen), Profesor Hieronimus stanowi głośny literacki protest przeciwko nadużyciom wobec kobiet w kontrolowanych przez mężczyzn szpitalach psychiatrycznych. Powieść nie była dotychczas tłumaczona na język polski, dlatego podjęliśmy się tego zadania w ramach projektu „Feministyczne inspiracje. Popularyzacja skandynawskiej literatury feministycznej”. Autorką przekładu jest Katarzyna Tunkiel.
Powieść opowiada historię malarki Else Kant, która przechodzi poważne załamanie nerwowe spowodowane nieumiejętnością pogodzenia ról matki, żony, pani domu oraz artystki. Bezskutecznie usiłując ukończyć swój ostatni obraz, Else nie może spać, a nawet grozi, że odbierze sobie życie. Jej zdesperowany mąż szuka pomocy u sławnego psychiatry, tytułowego profesora Hieronimusa, który poleca umieścić żonę na jakiś czas w swojej klinice. Else, zachęcona dobrymi opiniami o lekarzu, zgadza się na pobyt w szpitalu, lecz zamiast zaznać tam upragnionej ciszy i odpoczynku, malarka trafia na hałaśliwy oddział dla umysłowo chorych, gdzie tylko pogłębia się jej bezsenność. I chociaż ma wokół siebie życzliwe pielęgniarki, Else musi stawić czoła Hieronimusowi, prawdziwemu tyranowi, który z sadystyczną wręcz satysfakcją zdaje się bawić się jej cierpieniem.
Książkę Amalie Skram można odczytywać jako powieść o artystce oraz jako rozliczenie pisarki z naturalizmem. Profesor Hieronimus zawiera liczne sceny ukazujące lęki i wyobrażenia Else Kant, powstałe na skutek niedoborów snu oraz jej trudnej sytuacji na oddziale psychiatrycznym. W ten sposób Skram zwraca się w większym stopniu ku obrazowaniu zawiłości ludzkiej psychiki, podobnie jak Knut Hamsun w opublikowanym kilka lat wcześniej Głodzie. Przede wszystkim jednak Profesor Hieronimus stanowi ostrą feministyczną krytykę nadużywania władzy i przedstawia walkę pojedynczej kobiety z systemem zbudowanym na bezwarunkowym posłuszeństwie wobec medycznego autorytetu.
Dyptyk Amalie Skram powstał w oparciu o jej własne doświadczenia i nazywany jest często dziełem autobiograficznym. W 1884 roku Norweżka wyszła po raz drugi za mąż za duńskiego pisarza Erika Skrama i przeprowadziła się do Kopenhagi. Nie mogąc pogodzić obowiązków żony, matki i pisarki, Amalie Skram załamała się psychicznie i w roku 1895 trafiła do kopenhaskiego szpitala, gdzie popadła w konflikt z psychiatrą Knudem Pontoppidanem. W drugiej części powieściowego dyptyku Else Kant zostaje przeniesiona do publicznego Szpitala Świętego Jerzego, w którym poprzysięga zemstę na Hieronimusie. Dzieło Skram można postrzegać właśnie jako formę literackiej zemsty pisarki. Jej fabularyzowane świadectwo wywołało żywą dyskusję w Kopenhadze i doprowadziło do poprawy warunków bytowych pacjentów szpitali psychiatrycznych. W wyniku publicznego sporu z Amalie Skram, Pontopiddan, pierwowzór Hieronimusa, zrezygnował ze stanowiska ordynatora w szpitalu, w którym leczyła się Skram.
Projekt dofinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający dofinansowanie nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
