Pani Marta Oulie Sigrid Undset znana jest w historii literatury norweskiej jako powieść o zdradzie. Już pierwsze zdanie książki — „Byłam niewierna mężowi” — sygnalizuje ten często komentowany w ówczesnej Norwegii temat. Pierwsze polskie tłumaczenie powieści Fru Marta Oulie autorstwa Katarzyny Tunkiel dostępne jest już na Wolnych Lekturach. Przekład został wykonany w ramach projektu „Feministyczne inspiracje. Popularyzacja skandynawskiej literatury feministycznej” i dostępny jest na Licencji Wolnej sztuki 1.3.

W kolejnych wpisach z dziennika, datowanych od marca 1902 do lipca 1904 roku, Marta Oulie opowiada o rozwoju swojego związku z mężem Ottonem, poczciwym i zapracowanym przedsiębiorcą, oraz o romansie z zakochanym w niej Henrikiem, kuzynem Marty i zarazem wspólnikiem w interesach Ottona. Wydarzeniem, które skłania kobietę do przelewania na papier refleksji i wspomnień, jest choroba Ottona, który z powodu gruźlicy przebywa w sanatorium, nieświadomy zdrady, jakiej dopuściła się jego żona, oraz faktu, że to Henrik jest ojcem najmłodszego z czwórki ich dzieci.

Poprzez liczne retrospekcje powieść przybiera formę pisemnej spowiedzi, w której na pierwszy plan wybija się poczucie winy Marty. Jednocześnie jej niewierność ukazana zostaje w świetle społecznych różnic dzielących małżonków. Marta ma ambicje, pochodzi z dobrego domu, jest wykształcona, interesuje się kulturą i walką o prawa kobiet. Przed ślubem pracuje jako nauczycielka, jednak prędko porzuca to zajęcie na rzecz roli żony, matki i opiekunki domowego ogniska. Właśnie w tych rolach widzi ją konserwatywny Otto, którego życiowe aspiracje nie wykraczają poza chęć utworzenia bezpiecznego mieszczańskiego domu. Dlatego sfrustrowana i nieszczęśliwa w małżeństwie Marta z czasem przenosi uwagę na Henrika, człowieka o szerszych niż Otto horyzontach. W opisach swoich relacji z mężczyznami Marta jawi się jednak jako postać niejednoznaczna — z jednej strony szarpana wyrzutami sumienia wobec dobrodusznego Ottona, z drugiej nielicząca się z uczuciami innych egoistka zainteresowana głównie zaspokajaniem własnych, w tym erotycznych, potrzeb.

Pani Marta Oulie (Fru Marta Oulie), wydana w 1907 roku debiutancka powieść Sigrid Undset (1882–1949), jednej z najważniejszych pisarek norweskich i laureatki literackiej Nagrody Nobla (1928), to książka, która, pomimo swych skromnych rozmiarów, zawiera wiele cech, które można uznać za charakterystyczne dla całej twórczości tej autorki. Głębia psychologiczna postaci, dylematy natury moralnej, wyraziście nakreślone środowisko, a nade wszystko tematyka — miłość kobiety do mężczyzny — pojawią się także w jej późniejszych dziełach, z osadzoną w norweskim średniowieczu trylogią Krystyna, córka Lavransa (1920–1922) na czele.

Undset problematyzuje debiutanckiej powieści trudną pozycję kobiet w nowoczesnym społeczeństwie. Jest to kwestia, do której pisarka będzie powracać w kolejnych tekstach z wczesnego okresu twórczości, w których przyczyn trudnej sytuacji kobiet upatruje nie tylko w ich skomplikowanych relacjach z mężczyznami, jak czyniły to zwolenniczki emancypacji, ale też w złożonych uwarunkowaniach społeczeństwa przemysłowego.

Okoliczności powstania debiutu Undset znane są z relacji samej autorki. Dwudziestoparoletnia Undset ubiegała się o publikację swojej pierwszej książki, powieści historycznej, w kopenhaskim wydawnictwie Gyldendal. Jednak wydawca odrzucił jej tekst z następującym komentarzem: „Proszę nie pisać już powieści historycznych. Nie umie pani. Ale może pani spróbować napisać coś współczesnego. Nigdy nie wiadomo!” Reakcją rozzłoszczonej Undset była krótka współczesna powieść w formie dziennika — Pani Marta Oulie, opublikowana przez konkurencyjne wydawnictwo H. Aschehoug & Co. w Kristianii (Oslo).

O Autorce

Sigrid Undset, znana norweska nowelistka i powieściopisarka, przyszła na świat 20 maja 1882 roku w duńskim Kalundborgu. Jej ojciec był Norwegiem (słynnym archeologiem oraz filologiem klasycznym i nordyckim), a matka Dunką. Jako malutka dziewczynka Sigrid wraz z rodzicami przeprowadziła się do Kristianii (obecnego Oslo), gdzie spędziła dzieciństwo i wczesną młodość.

Kształciła się na koedukacyjnej pensji Ragny Nielsen, a następnie uczęszczała do szkoły handlowej. Po śmierci ojca w 1893 roku sytuacja rodziny uległa znacznemu pogorszeniu i przyszła pisarka musiała podjąć pracę zarobkową w biurze. Powstały mniej więcej w tym czasie pierwszy rękopis Undset Aage Nilssøn til Ulvholm został odrzucony przez wydawcę, a redaktor poradził przyszłej noblistce, by w swej twórczości zajmowała się raczej współczesnym sobie światem, rezygnując z literatury historycznej.

Dwa lata później Sigrid Undset zadebiutowała powieścią Pani Marta Oulie, a w kolejnym roku opublikowany został zbiór nowel Szczęśliwy wiek. Wkrótce potem autorka otrzymała stypendium państwowe, co pozwoliło jej nie tylko na porzucenie pracy biurowej, ale również na długą podróż do Niemiec i Włoch (1909-10), której ślady odnajdziemy potem w jej twórczości. Wówczas także poznała w Rzymie swego przyszłego męża, malarza Andersa Svarstada (wtedy już żonatego), z którym zresztą rozwiodła się w 1925 roku z powodów związanych z konwersją religijną.

W 1910 opublikowany został jedyny tom poezji Undset pt. Młodość, ale prawdziwą popularność pisarka zdobyła rok później, dzięki autobiograficznej powieści Jenny. Twórczość norweskiej pisarki zaliczana bywa przeważnie do tzw. literatury kobiecej – ze względu na śmiało poruszaną przez nią problematykę równości płci i pracy kobiet, tematy związane z erotyzmem, seksem etc. Warto jednak zauważyć, że jej utwory zawierają też wiele innych współczesnych wątków, np. religijnych, społecznych i politycznych, a za najważniejsze zadanie kobiety uważa ona macierzyństwo (sama straciła dwoje dorosłych dzieci). Ponadto Undset w 1924 roku zmieniła wyznanie protestanckie na katolicyzm (pod wpływem angielskiej literatury katolickiej), a cztery lata później – jako Olafa – została świecką dominikanką.

Niezależnie od artystycznego odnalezienia się w prozie osadzonej w realiach współczesnych, Sigrid Undset otrzymała w 1928 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za „niezapomniany opis skandynawskiego średniowiecza” – zatem właśnie za tak odradzaną jej na początku kariery powieść historyczną (cykle Krystyna, córka Lavransa i Olaf, syn Auduna).

Pisarka jawnie przeciwstawiała się nazistom i rządowi Vidkuna Quislinga, a po najeździe niemieckim w 1940 roku wyemigrowała do USA. Pięć lat później, po powrocie do Norwegii, za swą działalność opozycyjną poza granicami kraju uhonorowana została Krzyżem Wielkim Orderu Świętego Olafa.

Ostatnie twórcze lata Sigrid Undset poświeciła pisaniu książek dla dzieci. Zmarła 10 czerwca 1949 roku w norweskim Lillehammer.

O tłumaczce

Tłumaczka literatury norweskiej, nauczycielka akademicka, badaczka. Ukończyła filologię norweską na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a w 2014 r. na tym samym uniwersytecie obroniła rozprawę doktorską na temat norweskiej prozy miejskiej. Absolwentka studium podyplomowego ze współczesnej literatury dziecięcej i młodzieżowej Norweskiego Instytutu Książki dla Dzieci w Oslo. Od lat związana z Uniwersytetem w Stavanger, gdzie wykłada m.in. literaturę dziecięcą. Autorka ponad siedemdziesięciu opublikowanych przekładów z języka norweskiego. Członkini Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury oraz Norweskiego Stowarzyszenia Tłumaczy Literackich (Norsk Oversetterforening).

Specjalizacje: literatura piękna, dziecięca i młodzieżowa oraz literatura faktu.

Wybrane tłumaczenia:
Arnfinn Kolerud, Milion dobrych uczynków, Agora dla dzieci 2023.
Elisabeth Helland Larsen i Marine Schneider, Jestem Śmierć/ Jestem Życie, krótkie gatki 2021.
Tore Renberg, Charlotte Isabel Hansen, Akcent 2012.
Tore Renberg, Człowiek, który pokochał Yngvego, Akcent 2011.
Kjersti Annesdatter Skomsvold, Im szybciej idę, tym jestem mniejsza, Media Rodzina 2014.
Kjersti Annesdatter Skomsvold i Mari Kanstad Johnsen, Pora spać, Bo, Zygzaki 2021.
Simon Stranger, Leksykon światła i mroku, Wydawnictwo Literackie 2020.
Carl Frode Tiller, Początki, Wydawnictwo Poznańskie 2019.
Carl Frode Tiller, Ucieczka, Wydawnictwo Poznańskie 2023.
Sigrid Undset, Odzyskać przyszłość. Wspomnienia z ucieczki przed totalitaryzmami, Ośrodek Karta 2021.

W 2024 roku przełożyła dla Wolnych Lektur debiutancką powieść Sigrid Undset Fru Marta Oulie (polski tytuł: Pani Marta Oulie). Jest to pierwsze tłumaczenie tego tekstu na język polski.

Projekt dofinansowany przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie są jednak wyłącznie poglądami autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający dofinansowanie nie ponoszą za nie odpowiedzialności.