W 80. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim publikujemy pierwszą część kolekcji „Poetki Zagłady”. Składa się na nią 12 wierszy poetek i amatorek w różnym wieku, dających zróżnicowane i przejmujące świadectwo losu ludności żydowskiej pod nazistowską okupacją – świadectwo osobistego doświadczenia, codziennych czynności i uczuć, które były ich udziałem w czasie, gdy wokół zaciskał się krąg śmierci.

W gettach, obozach, kryjówkach, po aryjskiej stronie – kobiety i dziewczynki pisały poetyckie świadectwa losu ludności żydowskiej pod nazistowską okupacją. Są to wierszowane świadectwa osobistego doświadczenia, codziennych czynności i uczuć, które budziła w nich otaczająca rzeczywistość, gdy wokół zaciskał się krąg śmierci. Przez te obrazy przebija też troska wobec losów innych towarzyszek i towarzyszy, podążających w pochodzie ku Zagładzie.

Są to utwory Henryki Łazowertówy Ballada o paczce i Mały szmugler, Heli Blumengraber Do profesorów i Mojej matce!, Poli Braun Przeprowadzka, List do Warszawy, Żyd, Wytwórnia blondynek, Powszedni dzień, Curik a hejm i Matka oraz wierszyk-śpiewanka, którego autorka podała tylko swoje imię i wiek (Elżunia, 9 lat).

Czyta się te teksty z ciężkim sercem – jak wszystkie świadectwa Zagłady.

Ocalałym z pożogi wojennej czterowierszem dziewięcioletnia Elżunia sama siebie kołysała do snu wiecznego na melodię „Z popielnika na Wojtusia iskiereczka mruga…”. Prawdopodobnie zginęła w obozie KL Lublin na Majdanku.

Henryka Łazowetówna, przed wojną autorka melodyjnej poezji nieco w stylu Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, zginęła w Treblince w czasie tzw. „Wielkiej Akcji”, tj. likwidacji getta warszawskiego rozpoczętej 22 lipca 1942 r. Dołączyła do matki, nie zdecydowała się jej opuścić, by skorzystać z możliwości ocalenia.

Kiedy Hela Blumengraber pisała dedykację swego wiersza Juliuszowi Feldhornowi, jej profesor z gimnazjum już nie żył; ona sama zginęła wkrótce potem, najpewniej w obozie w Skarżysku Kamiennej, gdzie pracowała przy silnie toksycznych środkach do produkcji min.

Nadzieje Poli Braun, przedwojennej i gettowej tekściarki oraz piosenkarki, że „może jednak nie zdążą” zostały brutalnie przekreślone. Zdążyli: zginęła w największej masowej egzekucji w Majdanku w listopadzie 1943. Ona jako jedyna z tej grupki autorek dożyła powstania w getcie, a po nim, już z obozu pisała poruszający list do Warszawy – w której po powstaniu 1943 pozostała wypalona ogromna rana ruin. Wierzyła, że stolica zostanie odbudowana i marzyła tylko, żeby:

Powrócić kiedyś na Plac Teatralny
W pierwszy słoneczny wolny dzień!

Ich dzielność, praca, trzeźwa ocena sytuacji, ich buńczuczność, ich marzycielstwo – nie ocaliły ich życia. Ale poezja przetrwała, by dać świadectwo. Czytając te wiersze i nucąc piosenki, nie warto wzbraniać się przed łzami, lepiej otworzyć serce dla tych, dla których w ich czasach ludzie i los nie mieli litości. A gdy w słoneczny dzień będziecie iść przez warszawski Plac Teatralny – przesłać myśl dziewczynie, która tak żarliwie o tym marzyła.

Wiersze z kolekcji opracowały Maria Świetlik, Aleksandra Sekuła i Paulina Choromańska.

Już 16 maja planujemy publikację drugiej części kolekcji.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Projekt pn. „Wolne ebooki i audiobooki z najlepszą literaturą — klasyka żydowska, fantastyka, kryminały i romanse z najwyższej półki” realizowany jest w ramach Programu Kultura cyfrowa w 2023 roku.
Budżet projektu: 155 750,00 zł.
Dofinansowanie ze środków MKiDN: 123 750,00 zł.