„Czyż oprócz kochania kraju, głaz ten nic nie ma w duszy?” – ta myśl bohaterki wyraża główne pytanie najbardziej znanej powieści Marii Rodziewiczówny. Dewajtis od dziś dostępna jest dla wszystkich na Wolnych Lekturach.

Oto przed nami mityczna, sielska Żmudź, oto wzruszająca, żywa galeria typów szlacheckich – od zaścianka po obszarników, a pomiędzy nimi, pomiędzy biedą a wielkimi pieniędzmi – najdzielniejszy syn tej ziemi, wiecznie milczący a pełen głębokich uczuć, czerpiący swą siłę z przyjaźni z tysiącletnim dębem. Marek Czertwan dzień po dniu poświęca osobiste szczęście, najlepsze lata życia – aby ochronić od roztrwonienia majątek zaginionego przed laty powstańca-magnata.

Aż pewnego dnia na kowieńskim dworcu pojawia się sympatyczny właściciel plantacji bawełny i jego towarzyszka, piękna, mądra i dumna córka nieszczęśliwego emigranta.

Choć nie sposób nie zauważyć subtelnych rysów antysemityzmu, rasizmu i przekonania o naturalnej wyższości potomka rodziny szlacheckiej nad chłopami, choć powieść dydaktycznie podsuwa czytelnikom koncepcję emancypacji kobiet i pozytywistyczne ideały pracy jako nowoczesnej metody walki o ojczyznę – jednocześnie dostarcza szczerych i silnych wzruszeń. A ich proporcja w stosunku do opisów przyrody jest tu znacznie korzystniejsza niż w innych utworach epoki!

Opracowanie: Paulina Choromańska, Katarzyna Czech, Dorota Kowalska.