Lata nauki Wilhelma Meistra (oryg. Wilhelm Meisters Lehrjahre) to najobszerniejsza i najważniejsza powieść Johanna Wolfganga Goethego, która stała się wzorcem utworów typu Bildungsroman, przedstawiających proces formowania się osobowości głównego bohatera, jego dorastania psychologicznego, moralnego i społecznego. Powieść publikujemy w tłumaczeniu Piotra Chmielowskiego.

Dzięki sławie Cierpień młodego Wertera, swojej pierwszej powieści, 26-letni Goethe został zaproszony na dwór książęcy w Weimarze, gdzie spędził resztę życia. Pełnił rolę głównego doradcy młodego księcia, był kuratorem biblioteki książęcej, później sprawował urząd komisarza odpowiedzialnego za przemysł, drogi, wojskowość, zarządzał też finansami państwa. Liczne obowiązki urzędowe nie przeszkodziły mu w kontynuowaniu pracy literackiej. Dwa lata po przybyciu do Weimaru zaczął pisać pierwszą wersję swojej kolejnej powieści, opatrzoną tytułem Posłannictwo teatralne Wilhelma Meistra. Dzieło, liczące sześć ksiąg, pozostało w rękopisie. Dopiero dzięki zachętom i krytyce poety Friedricha Schillera, swego bliskiego przyjaciela i współpracownika, Goethe poszerzył książkę o kolejne księgi, opracował na nowo i nadał jej ostateczny kształt. Osadzona w środowisku teatralnym powieść, której bohater staje się artystą scenicznym, zmieniła się w historię o poszukiwaniu drogi życiowej, dorastaniu i rozczarowaniach młodzieńca z pragmatycznej, mieszczańskiej rodziny, początkowo biernego, romantycznego marzyciela, oddającego się rozmyślaniom i oderwanego od praktycznych spraw rzeczywistego świata.

Tytułowy bohater wywodzi się z rodziny kupieckiej, jednak powodowany wewnętrznym imperatywem, wykracza poza swoją kondycję społeczną, wybiera odmienny od zwyczajowo przyjętych w jego sferze scenariusz życiowy. Od pierwszego zetknięcia z teatrem w dzieciństwie Wilhelm Meister pozostaje pod przemożnym wpływem sztuki, która uruchamia w nim pragnienie duchowego rozwoju, dążenia wzwyż, doskonalenia się. Rodzi się w nim idea sztuki jako mającej moc nie tyle i nie tylko odzwierciedlania rzeczywistości, ale też popychania jej ku ideałowi, przekształcania świata. W przekonaniu, że jego powołaniem jest zostać aktorem, dołącza do wędrownej trupy teatralnej i wyrusza na spotkanie swego losu, by poznać miłość, mechanizmy rządzące społeczeństwem, doznać wielu rozczarowań, ale też zyskać bezcenne, bo własne rozpoznanie w świecie.

Powieść ukazała się drukiem w latach 1795–1796 i od początku zebrała mieszane opinie. Goethe zawarł w niej swoje zgromadzone przez lata przemyślenia na temat człowieka, życia, sztuki, społeczeństwa, polityki. Skupiona na przedstawieniu charakterów, myśli i uczuć postaci, fabularnie powieść zdaje się niezgrabna. Niekiedy przez cały rozdział nie dzieje się nic, to znów istotne, niecodzienne zdarzenia następują jedne po drugich.

Lata nauki Wilhelma Meistra wywarły pewien wpływ na kulturę europejską, jednak w Polsce przeszły niemal bez echa. Do wyjątków należy Znasz-li ten kraj w tłumaczeniu Adama Mickiewicza — przeróbka pieśni śpiewanej przez Mignon na początku trzeciej księgi powieści.

Dalsze losy bohatera przedstawił Goethe w powieści Lata wędrówki Wilhelma Meistra (oryg. Wilhelm Meisters Wanderjahre) opublikowanej po ćwierćwieczu, w 1821 roku. Na Wolnych Lekturach zostanie ona udostępniona w 2024 roku.

Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Wojciech Kotwica, Monika Kępska.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.